LOGOS ve NOUS
Logos ve Nous, Heraklitos ve Anaksagoras tarafından ortaya konulmuş olan iki
ayrı ilkedir. Bu iki ilke, filozofların değişim, oluş ve varlık hakkındaki
görüşleri etrafında şekillenmiştir. Bu yüzden çeşitli yönlerden farklılık ve
benzerlik göstermektedir.
Heraklitos'a göre değişim, evrenin asıl yaşamını oluşturur. Hiçbir şey kalıcı
değildir, kalıcılık bir yanılsamadır. Onun için sürekli nitel değişime uğrayan,
devamlı değişen ilke, arke ateş'ti. Ateş sürekli değişim ve devinim içindedir.
Ateş suya geçtiğinde yeni bir varoluş biçiminde yiter. Her şey böylece
karşıtında değişir, öyleyse her şey karşıt niteliklerin bir birliğidir. Dünya
bu karşıtlar arasındaki çekişme tarafından yönetilir. Karşıtlıklar ve çelişkiler
birleşir, sonuç uyumdur. Bu uyumu sağlayan Tanrı, evrensel us, logostur. Tüm
şeylere ilişkin evrensel yasadır ki, tüm şeyleri bir birliğe bağlar ve evrendeki
sürekli değişimi evrensel yasaya göre belirler. İnsan usu bu evrensel usun bir
kıpısıdır.
Anaksagoras ise Nous'a farklı bir yoldan ulaşmıştır. Anaksagoras'a göre saltık
değişim yoktu, olgusallığın özünde kalıcı ve değişmez olduğuna inanıyordu. Ona
göre başlangıçta sonsuz küçük özdek parçaları vardı; dünyanın oluşumundan önce
bu parçalar karışık bir kütle içinde katışmış ve birbirinden boş uzaylara
ayrılmamış durumdaydı. Şimdiki dünya bu kütlenin ayrışmış ve katışmış biçimidir.
Fakat bu ayrışmanın nasıl olduğu ve bir kozmoza evren düzeyinde nasıl
birleştikleri soru işareti olarak kalıyordu. Anaksagoras bir hilozoist değildi
ve arkeye inanmıyordu, ne de sevgi nefret kuvvetlerine inanıyordu. Bu noktada
Anaksagoras şu çözümü getirdi: kütlede belli bir noktada hızlı ve zorlayıcı bir
çevrinti devinimi üretildi ve tohumları ayrıştırdı ve bazılarını birleştirdi.
Başlangıç devinimine bir açıklama getirmek için Anaksagoras saltık bir biçimde
yalın ve türdeş, başka öğelerle karışmamış, saltık biçimde onlardan ayrı ve
seçik bir töz olarak anladığı ve özdek üzerinde gücü olan ussal bir ilke, bir
anlık, bir dünya düzenleyici tine başvurdu. O kendiliğinden etkin bir varlık,
dünyadaki tüm devinim ve yaşamın özgür bir kaynağıdır: geçmiş, şimdi ve gelecek
olan tüm şeyleri bilir. Nous denilen bir kuvvet özsel olarak erekseldir.
Önündeki belirli bir hedef ile her edimin amaçlı olması demektir. Evrenin bir
amacı vardır ve doğayı hedefine yönelten doğa kuvvetleri onlara Nous'un
yüklediği amaç tarafından belirlenir. Erekler doğayı erekbilimsel bir denetim
altında tutar ve böylelikle evrendeki düzenli devinimi oluştururlar. Ayrıca Nous
hem aşkın hem de içkindir: tanrınırlık ve kamutanrıcılık sistemde kesin bir
yeri yoktur.
KAYNAKLAR
Ön Sokratikler ve Sokrates. Copleston / İdea Yayınevi
Felsefe Tarihi. Sahakian / İdea Yayınevi
Felsefe Tarihi. Frank Thilly / İdea Yayınevi
FURKAN ONAT
|