LOGOS ve NOUS

 

Logos ve Nous, Heraklitos ve Anaksagoras tarafından ortaya konulmuş olan iki ayrı ilkedir. Bu iki ilke, filozofların değişim, oluş ve varlık hakkındaki görüşleri etrafında şekillenmiştir. Bu yüzden çeşitli yönlerden farklılık ve benzerlik göstermektedir.

Heraklitos'a göre değişim, evrenin asıl yaşamını oluşturur. Hiçbir şey kalıcı değildir, kalıcılık bir yanılsamadır. Onun için sürekli nitel değişime uğrayan, devamlı değişen ilke, arke ateş'ti. Ateş sürekli değişim ve devinim içindedir. Ateş suya geçtiğinde yeni bir varoluş biçiminde yiter. Her şey böylece karşıtında değişir, öyleyse her şey karşıt niteliklerin bir birliğidir. Dünya bu karşıtlar arasındaki çekişme tarafından yönetilir. Karşıtlıklar ve çelişkiler birleşir, sonuç uyumdur. Bu uyumu sağlayan Tanrı, evrensel us, logostur. Tüm şeylere ilişkin evrensel yasadır ki, tüm şeyleri bir birliğe bağlar ve evrendeki sürekli değişimi evrensel yasaya göre belirler. İnsan usu bu evrensel usun bir kıpısıdır.

Anaksagoras ise Nous'a farklı bir yoldan ulaşmıştır. Anaksagoras'a göre saltık değişim yoktu, olgusallığın özünde kalıcı ve değişmez olduğuna inanıyordu. Ona göre başlangıçta sonsuz küçük özdek parçaları vardı; dünyanın oluşumundan önce bu parçalar karışık bir kütle içinde katışmış ve birbirinden boş uzaylara ayrılmamış durumdaydı. Şimdiki dünya bu kütlenin ayrışmış ve katışmış biçimidir. Fakat bu ayrışmanın nasıl olduğu ve bir kozmoza evren düzeyinde nasıl birleştikleri soru işareti olarak kalıyordu. Anaksagoras bir hilozoist değildi ve arkeye inanmıyordu, ne de sevgi nefret kuvvetlerine inanıyordu. Bu noktada Anaksagoras şu çözümü getirdi: kütlede belli bir noktada hızlı ve zorlayıcı bir çevrinti devinimi üretildi ve tohumları ayrıştırdı ve bazılarını birleştirdi. Başlangıç devinimine bir açıklama getirmek için Anaksagoras saltık bir biçimde yalın ve türdeş, başka öğelerle karışmamış, saltık biçimde onlardan ayrı ve seçik bir töz olarak anladığı ve özdek üzerinde gücü olan ussal bir ilke, bir anlık, bir dünya düzenleyici tine başvurdu. O kendiliğinden etkin bir varlık, dünyadaki tüm devinim ve yaşamın özgür bir kaynağıdır: geçmiş, şimdi ve gelecek olan tüm şeyleri bilir. Nous denilen bir kuvvet özsel olarak erekseldir. Önündeki belirli bir hedef ile her edimin amaçlı olması demektir. Evrenin bir amacı vardır ve doğayı hedefine yönelten doğa kuvvetleri onlara Nous'un yüklediği amaç tarafından belirlenir. Erekler doğayı erekbilimsel bir denetim altında tutar ve böylelikle evrendeki düzenli devinimi oluştururlar. Ayrıca Nous hem aşkın hem de içkindir: tanrınırlık ve kamutanrıcılık sistemde kesin bir yeri yoktur.

 

KAYNAKLAR
Ön Sokratikler ve Sokrates. Copleston / İdea Yayınevi
Felsefe Tarihi. Sahakian / İdea Yayınevi Felsefe Tarihi. Frank Thilly / İdea Yayınevi

 

FURKAN ONAT